برای ارزیابی عملکرد سامانه های آبیاری بارانی ثابت با آبپاش متحرک، تعداد 10 سامانه تحت مدیریت زارعین با کشت های گندم (یک مزرعه)، سیب زمینی (شش مزرعه) و یونجه (سه مزرعه) انتخاب شدند. میانگین شاخص های ضریب یکنواختی کریستیانسن، یکنواختی توزیع، راندمان پتانسیلکاربرد آب و راندمانواقعیآب، برای تمامی مزارع به ترتیب 26/75%، 76/56%، 4/45% و 65/34 درصدبه دستآمدند. دامنه تغییرات راندمان پتانسیل کاربرد آب بین 47/23-19/74 درصد، راندامان واقعی آببین 52/28%-21/48، %یکنواختی توزیع بین 1/38%-79/72% و ضریب یکنواختی کریستیانسن بین 49/65-13/85 درصد بودند. میانگین تلفات تبخیر و بادبردگی در سامانه های آبیاری 9/28 درصد، میانگین تلفات عمقی آب آبیاری 31 درصد و میانگین درصد کفایت آبیاری 5/90 درصد محاسبه شدند. مقدار دو شاخص ضریب یکنواختی پخشکریستیانسن و یکنواختی توزیع در 90 درصد از سامانه ها، کمتر از مقادیر توصیه شده بودند. در 30 درصد از سامانه ها به علت آبیاری کمتر از نیاز آبی واقعی گیاه، راندمان واقعی با راندمان پتانسیل کاربرد برابر بود. طراحی نامناسب سامانه ها، استفاده هم زمان بیش از یک آبپاش، ضعف مدیریت بهره-برداران و استفاده از لوازم فرسوده و غیراستاندارد، از مهم ترین دلایل پایین بودن یکنواختی توزیع آب و راندمان پتانسیل کاربرد آب است. نتایج بررسی ها نشان داد که در اکثر طرح های مورد مطالعه، راندمان عملکرد سامانه ها کمتر از حد انتظار است. نتایج این پژوهش نشان داد طراحی و اجرای صحیح سامانه های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت زمانی مفید است که بهره برداری از این سامانه ها نیز مناسب و کارآمد باشد.

دقت در طراحی سیستم های آبیاری بارانی و مدیریت صحیح آنها عوامل مهمی در توسعه و بهبود این سیستم هاست. لذا هدف از این پژوهش، ارزیابی چگونگی طراحی و بهره برداری سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت- آبپاش متحرک دشت دهگلان در استان کردستان است. برای این منظور 10 سیستم آبیاری بارانی کلاسیک ثابت دشت دهگلان به طور کاملا تصادفی انتخاب شده و مورد ارزیابی قرار گرفت. در ارزیابی سیستم های آبیاری بارانی منتخب، از معیارهای ضریب یک نواختی کریستیانسن (CU)، یک نواختی توزیع (DU)، راندمان پتانسیل کاربرد در ربع پایین (PELQ) و راندمان واقعی در ربع پایین اراضی (AELQ) استفاده گردید. مقادیر متوسط این پارامترها برای 10 مزرعه ارزیابی شده به ترتیب 66، 50.6، 44.8 و 43.8 درصد به دست آمد. بررسی ها نشان داد که کلیه سیستم ها دارای راندمان کاربرد پایین بودند و یک نواختی توزیع آب در آنها نیز کمتر از مقادیر توصیه شده توسط مریام و کلر (1978) می باشد. از طرفی به علت کم آبیاری، به جز یک مورد، در بقیه مزارع راندمان واقعی و راندمان پتانسیل کاربرد برابر بوده است. طراحی و اجرای نامناسب سیستم ها مهم ترین دلیل پایین بودن راندمان پتانسیل کاربرد تشخیص داده شد که از مهم ترین این عوامل، فشار نامناسب سیستم ها بود. استفاده هم زمان از تعداد آبپاش زیاد و کاربرد آبپاش هایی با مشخصات و مدل های متفاوت نیز در کنار طراحی و اجرای نامناسب، از دلایل اصلی پایین بودن یک نواختی توزیع آب بوده است. به طور کلی نتایج بررسی ها نشان داد که در اکثر طرح های مورد مطالعه، بهره برداری از سیستم ها در حد بسیار ضعیفی است.

به منظور کسب یکنواختی پخش و راندمان کاربرد آب قابل قبول، باید مجموع افت های اختصاص یافته به زیرواحدهای سیستم آبیاری بارانی کلاسیک ثابت - آبپاش متحرک از 20 درصد فشار آبپاشی که با فشار متوسط کار می کند تجاوز ننماید. با وجود این که در برخی نوشته ها اختصاص دادن قسمت عمده افت مجاز به لترال ها توصیه شده، ولی تاکنون معیار علمی و دقیقی جهت تعیین چگونگی تخصیص این افت بین مانیفلد و لترال ها جهت به حداقل رساندن هزینه های طراحی این سیستم تدوین نشده است. در این مطالعه، با در نظر گرفتن شرایط رایج طراحی این نوع سیستم آبیاری در ایران و همچنین رعایت اصول هیدرولیکی، یک آنالیز طراحی جهت بهینه سازی سیستم بر اساس مقدار افت مجاز اختصاص یافته به مانیفلد و لترال ها انجام شد، به گونه ای که سیستم بیشترین سطح ممکن را با صرف کمترین وزن لوله آبیاری کند. تیمارهای طراحی در این تحقیق شامل 13 شیب متمایز برای لترال و مانیفلد (بین 10% تا 10-%) و همچنین افت فشار مجاز اختصاصی به مانیفلد شامل 2.5، 5، 7.5، 10، 12.5، 15 و 17.5 درصد بودند. به این ترتیب، با انجام طراحی های لازم توسط یک برنامه کامپیوتری، قطر و طول لوله های مانیفلد و لترال، وزن لوله های پلی اتیلن مورد نیاز و همچنین سطح زیر کشت ممکن برای هر ترکیب برآورد گردید. در کلیه طراحی های صورت گرفته، نسبت وزن لوله مصرفی به مساحت آبیاری شده به عنوان معیار تشخیص بهترین درصد افت اختصاصی به لترال ها و مانیفلد در نظرگرفته شد. به طور کلی، نتایج نشان داد که درصد افت فشار مجاز اختصاص داده شده به مانیفلد و لترال ها در یک زیر واحد آبیاری تاثیر زیادی بر هزینه های سیستم دارد و مقدار درصد افت مجاز بهینه مانیفلد تابعی از شیب مانیفلد و شیب لترال هاست.

هدف از این مطالعه، ارزیابی عملکرد سامانه های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک موجود در دشت های اراک، شازند، خنداب وکمیجان در استان مرکزی می باشد. برای این منظور 10 سامانه آبیاری اجرا شده در بازه زمانی سال های 1394-1389 انتخاب گردید و سپس ارزیابی با استفاده از معیارهای ضریب یکنواختی(CU)، یکنواختی توزیع (DU)، راندمان پتانسیل کاربرد در ربع پائین (PELQ) و راندمان واقعی کاربرد در ربع پائین (AELQ) صورت گرفت. نتایج نشان داد که معیارهای ارزیابی در تمامی این سامانه ها دارای مقادیر نامطلوب می باشند، طوری که در بلوک های آزمایش، مقادیر میانگین CUt، DUt، PELQt و AELQt به ترتیب برابر 8/71، 6/60، 5/48و 5/48 درصد و در کل سامانه، مقادیر میانگین CUs، DUs، PELQs و AELQs به ترتیب برابر 67، 66/48، 52 و 52 درصد می باشد. با توجه به مشاهدات صحرایی و نتایج به دست آمده، می توان گفت مشکلات اصلی سامانه های مذکور عدم دقت در طراحی، عدم اجرای صحیح، مدیریت و نگهداری سامانه ها به طور غیر اصولی و سازماندهی شده و به کار بردن وسائل با کیفیت نامناسب بوده است. همچنین نتایج ارزیابی بعد از ترسیم منحنی درصد کفایت آبیاری نشان داد در اکثر این سامانه ها در قسمتهایی از سطح زیر کشت کشاورزان اقدام به کم آبیاری کرده اند.

به منظور آگاهی از وضعیت فنی سامانه های آبیاری و تعیین مقدار دستیابی به اهداف مرحله طراحی، نیاز به ارزیابی این سامانه ها می باشد. در این پژوهش، تعداد 18 سامانه آبیاری بارانی کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک اجرا شده در نقاط مختلف دشت اردبیل، در تابستان سال 98 مورد ارزیابی قرار گرفت. برای این منظور از شاخص های، ضریب یکنواختی کریستیانسن(CU)، یکنواختی توزیع(DU)، بازده پتانسیل کاربرد در ربع پایین(PELQ)، بازده واقعی کاربرد در ربع پایین (AELQ)، در دو مقیاس بلوک آزمایش و کل سامانه، استفاده شد. پس از اندازه گیری ها و برداشت اطلاعات مورد نیاز، این شاخص ها محاسبه شد. مقادیر متوسط شاخص ها، برای بلوک ها به ترتیب 46/83%، 96/74%، 93/68%و94/67%، و برای سامانه به ترتیب32/82%، 43/73%، 71/65%و70/66% به دست آمد. علاوه بر آن، از شاخص های تلفات تبخیر و بادبردگی(WDEL)، تلفات نفوذ عمقی (DP)و کفایت آبیاری(ADirr) نیز استفاده شد که مقدار شاخص ها به ترتیب، 95/7%، 97/6% و 08/27% به دست آمد. نتایج بدست آمده و بررسی های میدانی نشان دادند که مقادیر کم شاخص های PELQ و AELQ متأثر از فاصله نامناسب آبپاش ها، فشار کم اجرا نسبت به فشار طراحی، تغییرات فشار زیاد در سامانه و استفاده هم زمان از تعداد زیاد آبپاش است. همچنین مدیریت نادرست در بهره برداری، توپوگرافیزمین و طول زیاد لوله ها از عوامل تاثیرگذار در کاهش شاخص ‍ های تعیین عملکرد واقعی سامانه ها در دشت اردبیل هستند. از جمله راهکارهای پیشنهادی، بازنگری در طراحی ها، در نظر گرفتن شیب زمین، تغییر در نوع آبپاش ها و یا حتی تغییر روزنه آبپاش ها، است.

استفاده و دارای بازده زیاد از آب در دسترس به علت محدودیت منابع آب، و نیز ایجاد مشکلات زهکشی، ضروری است، بنابراین جهت بالابردن بازده آبیاری، سامانه های آبیاری بارانی در سالهای اخیر توسعه زیادی یافته اند. طراحی، اجرا و بهره برداری از یک سامانه آبیاری ممکن است صحیح و یا بطور نادرست انجام پذیرد، لذا ارزیابی سامانه برای مدیریت روشن می سازد که آیا بهره برداری از سامانه را ادامه دهد، یا اینکه تغییراتی در آن ایجاد نماید. هدف اصلی این تحقیق ارزیابی سامانه های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت اجرا شده در منطقه مهاباد بوده، که برای این منظور سه سامانه آبیاری بارانی کلاسیک ثابت بطور کاملا تصادفی انتخاب، و در سه مرحله مورد ارزیابی قرار گرفتند. بدین منظور ابتدا فراسنجهایی از قبیل ویژگیهای هواشناسی، خاک، آب آبیاری، محصول، و خصوصیات سامانه از قبیل فشار و دبی (بده) آبپاشها اندازه گیری شدند. سپس شاخصهای ارزیابی شامل ضریب یکنواختی کریستین سن، یکنواختی توزیع، بازده کاربرد واقعی ربع پایین، بازده بالقوه ربع پایین، بازده کاربرد و بازده ترکیبی با تجزیه و تحلیل داده های صحرایی محاسبه شدند. نتایج نشان دادند که میانگین مقادیر ضریب یکنواختی کریستین سن، یکنواختی توزیع، بازده کاربرد ربع پایین و بازده بالقوه ربع پایین سامانه به ترتیب %66.4، %52.2، %45.8 و %45.8 بوده اند. همچنین، نتایج نشان دادند که میانگین تلفات تبخیر و بادبردگی، و نفوذ عمقی در این سامانه به ترتیب %12.2 و %13.4 و مجموع تلفات %25.6 بوده است. همچنین، نتایج بیانگر آنند که بازده کاربرد و بازده ترکیبی به ترتیب %74.4 و %75.8 بوده اند. شایان ذکر است که یکی از دلایل اصلی پایین بودن یکنواختی توزیع و بازده آبیاری در این سامانه ها سرعت باد و ضعف طراحی بوده است.